Ongetwijfeld heb je het al eens zien staan op het etiket van een wijn uit Bordeaux of Bourgogne: de term Premier (1er) Cru of Grand Cru. Maar wat betekent dat nou en wat zeggen die aanduidingen over de kwaliteit van de wijn? We leggen het je per wijngebied uit, want zoals de wijnen uit de twee gebieden van elkaar verschillen, zo verschillen ook de classificaties.
Allereerst de letterlijke vertaling. Grand staat voor groot, Premier voor eerste. En Cru betekent oogst. Letterlijk vertaald dus grote of eerste oogst. Maar wat wordt daarmee bedoeld? Laten we alvast verklappen dat het niet om de opbrengst van de oogst gaat. Want het is niet hoe meer druiven, hoe ‘grander’ de Cru. In Bourgogne verwijzen Grand Cru en Premier Cru naar uitstekende wijngaarden. In Bordeaux ligt dat wat complexer.
Bordeaux
Classificatie Bordeaux
Bordeaux geniet al eeuwen wereldfaam om zijn rode wijnen. Maar hoe scheid je het kaf van het koren als je kunt kiezen uit ontelbare chateaus en wijndomeinen? De classificatie die in dit deel van Frankrijk wordt gehanteerd kan een hulpmiddel zijn. Al zijn er critici die stellen dat de classificatie in Bordeaux nodig moet worden geactualiseerd.
De belangrijkste indeling stamt namelijk uit 1855, toen Keizer Napoleon III vroeg om een lijst van de beste wijnen uit Bordeaux. Maar wat er kwam was een lijst, verdeeld in vijf groepen, op basis van prijzen: de meest prestigieuze wijnhuizen met de duurste wijnen werden ingedeeld in de hoogste categorie: Premier Grand Cru. Overigens is die indeling alleen van toepassing op de linkeroever van Bordeaux, op Médoc, en ziet er – met de beste categorie bovenaan – als volgt uit:
- Premier Grand Cru Classé
- Deuxième Grand Cru Classé
- Troisiéme Grand Cru Classé
- Quatriéme Grand Cru Classé
- Cinquiéme Grand Cru Classé
In totaal zijn er 61 chateaus ingedeeld in de vijf klassen, waarbij er al die jaren slechts twee keer een wijziging is geweest. De eerste keer ging het om een toevoeging van een wijnhuis dat men was vergeten op te nemen in de originele lijst en de tweede keer ging het om een promotie. In 1973 steeg Château Mouton Rothschild, na een stevige lobby, van Deuxième Grand Cru Classé naar Premier Grand Cru Classé. Juist: naar de koppositie.
Cru Artisan en Cru Bourgeois
Zo, dan zijn we er wel met de classificatie in Bordeaux. Zou je denken. Want hoe zit het met die wijnen van chateaus die nooit in de lijst uit 1855 zijn opgenomen? Daarvoor zijn járen geleden de categorieën Cru Artisan en Cru Bourgeois in het leven geroepen. Die eerste voor wijnen van uitzonderlijke kwaliteit op kleine wijndomeinen in Médoc, die tweede voor kwaliteitswijnen gemaakt in een van de acht Médoc-appellaties.
Saint-Émilion
Nou horen we je bijna denken: ‘En Pomerol dan?’ Of: ‘Hoe zit het met Saint-Émilion?’ Twee gebieden met voortreffelijke wijnen. Maar ja, die liggen op de rechteroever. En die kant van Bordeaux deed en doet niet mee in de lijst van Napoleon III. Dus kwamen wijnboeren uit Saint-Émilion een eeuw later met een eigen ranglijst die vier niveaus telt. Met bovenaan Premier Grand Cru Classé A, gevolgd door Premier Grand Cru Classé B, Grand Cru Classé en Grand Cru.
‘Garagewijnen’ met cultstatus
Een aantal chateaus op de rechteroever wilde niet meedoen met de indeling van Saint-Émilion. Sterker nog, zij keerden zich in de jaren negentig van de vorige eeuw volledig tegen wat zij beschouwden als ‘de bedompte regels van de wijnindustrie’. Deze onafhankelijke wijnmakers, wars van alle regels, richtten zich op hoogstaande wijnen met een opbrengst zo klein dat-ie in een garage zou passen. De ‘gevestigde’ wijnmakers noemden hen spottend de garagistes, de wijnen werden bestempeld als Vins de Garage. Juist: garagewijnen.
Dankzij hun ongekende kwaliteit hebben de Vins de Garage, waarschijnlijk tot ergernis van het etablissement, de cultstatus verworven. Niet helemaal verwonderlijk, aangezien de originele garagewijn uit de kelder van Château Le Pin in het wereldberoemde Pomerol komt. En laat Pomerol nou helemaal niet over een classificatiesysteem beschikken…
Staat classificatie voor kwaliteit?
Nu de hamvraag: zegt die classificatie iets over de kwaliteit van de wijn? Ja en nee. Want neem die lijst uit 1855. Die gaat enkel over wijnen uit Médoc en houdt, zo stellen critici, geen rekening met veranderingen in kwaliteit. Nieuwe namen aan het wijnfirmament krijgen hierdoor geen kans op zo’n eervolle Premier Grand Cru Classé vermelding. Tegelijkertijd komen wijnen met die aanduiding wel even van mythisch domeinen: Château Haut-Brion, Château Lafite Rothschild, Château Latour, Château Margaux en Château Mouton Rothschild. Maar roep Château Le Pin, Château Pétrus of Château La Fleur Pétrus, om maar een paar namen uit Pomerol te noemen, en menig wijnliefhebber en wijncritici begint spontaan te kwispelen bij het horen van die ‘statusloze’ namen.
Bourgogne
Complex en uitmuntend Bourgogne
Dacht je dat het classificatiesysteem in Bordeaux ingewikkeld is? Welkom in het al even complexe Bourgogne, waar elke regel een uitzondering kent. Al weten we één ding zeker: hier worden fantastische wijnen gemaakt, door velen bestempeld als de beste ter wereld. De parels onder de Bourgondische wijnen mogen het predicaat Grand Cru dragen, wat aanduidt dat deze wijnen uit de beste wijngaarden van Bourgogne komen.
Waar keizer Napoleon III in Bordeaux het classificatiesysteem liet vastleggen, was zijn oom Napoleon Bonaparte verantwoordelijk voor het complexe systeem in Bourgogne. Voor de Franse Revolutie waren de meeste wijngaarden hier in handen van de kerk, Napoleon Bonaparte bracht daar verandering in. Hij splitste en veilde de snippers, waardoor één wijngaard meerdere eigenaren heeft. Zo gaan bijvoorbeeld tachtig eigenaren over de vijftig hectare tellende wijngaard Clos de Vouget. Die eigenaren zetten de naam van de wijngaard vaak op het etiket. Maar denk niet dat je er bent met die naam alleen. Terroir is namelijk het toverwoord in Bourgogne.
Toverwoord terroir
Terroir vat in één woord het samenspel van bodem, klimaat, ligging van de wijngaard en de kennis en kunde van de wijnboer samen. In het versnipperde Bourgogne betekent dat dat kleur, geur en smaak van de wijn op elke vierkante meter anders kan zijn. Gelukkig houdt Bourgogne het wat druiven betreft over het algemeen wel simpel: Chardonnay voor wit en Pinot Noir voor rood. En natuurlijk wat Gamay voor Beaujolais en het oeroude ras Aligoté voor de witte uitzondering. Die druiven staan aangeplant in de vijf gebieden van Bourgogne: Côte d’Or (dat bestaat uit Côte de Nuit en Côte de Beaune), Côte Chalonnaise, Mâconnais, Chablis en Beaujolais. Het classificatiesysteem in Bourgogne onderscheidt het kaf van het koren. Maar niet voor alle gebieden, Chablis en Beaujolais hanteren namelijk een eigen systeem. Die uitzonderingen laten we even voor wat ze zijn, eerst maar eens de algemene ranglijst van Bourgogne met de beste wijngaarden bovenaan:
- Grand Cru
- Premier Cru
- Villages
- Bourgogne/Régionale
- Grand Cru
Als je de naam van de wijngaard op het etiket ziet staan en de aanduiding Grand Cru, dan heb je te maken met het neusje van de zalm in Bourgogne. Bourgogne telt 33 Grand Cru wijngaarden, de meeste in Côte de Nuits waar voornamelijk Pinot Noir is aangeplant. De beroemdste Grand Cru wijngaard is die van Romanée Conti. Waar dan ook meteen ’s werelds duurste wijn uit de kelder komt. Samen zijn de Grand Cru wijngaarden goed voor één procent van de jaarlijkse wijnproductie in Bourgogne. Unieke wijnen dus van verbluffende kwaliteit en met een enorm bewaarpotentieel. En ja, daar moet je de portemonnee flink voor trekken.
- Premier Cru
Er zijn 635 wijngaarden in de Bourgogne met de aanduiding Premier Cru, de op een na hoogste classificatie. Op het etiket van wijnen afkomstig uit de wijngaarden van de runner up staat standaard de naam van de gemeente, die van de wijngaard en de aanduiding Premier of 1er Cru. Ontbreekt de naam van de wijngaard? Geen paniek: in dat geval heb je een fantastische wijn in handen waarvan de druiven afkomstig zijn van meerdere Premier Cru wijngaarden.
- Villages
Bourgogne telt 44 gemeenten met een eigen appellatie zoals Pouilly-Fuissé en Mersault. Hier worden waanzinnig lekkere wijnen gemaakt met de naam van de eigen, specifieke gemeente op het etiket. Maar de ene Pouilly-Fuissé is de andere niet, want ook hier telt terroir: het samenspel van bodem, klimaat, ligging van de wijngaard en de kennis en kunde van de wijnboer. En nu wordt het wat ingewikkeld. Want ook op Villages-wijnen mag de wijngaard worden vermeld. Dat is eigenlijk voorbehouden aan de betere Grand Crus en Premier Crus, maar als de wijnmaker de naam van de gemeente groot vermeld en die van de wijngaard in kleinere letters, dan mag het hier ook.
- Bourgogne/Régionale
Volgens het hiërarchisch stelsel staat een wijn met de vermelding Bourgogne onderaan de ladder. Wat natuurlijk niets af hoeft te doen aan de kwaliteit van de wijn. Denk maar eens aan die heerlijk mousserende Crémant de Bourgogne. Het grootste verschil met de hierboven genoemde classificaties zit ‘m daarin dat de druiven in een wijn met de aanduiding Bourgogne uit de gehele streek mogen komen. Regionale wijnen dus en dat is waarom je ook wel eens de term Régionale ziet staan.
Chablis: klein dorpje met grote wijnen
Chablis is zo legendarisch, het heeft de uitzondering op het classificatiesysteem in Bourgogne verdiend. Aan de andere kant: als er één wijn is die het levend voorbeeld is van terroir, het toverwoord in Bourgogne, dan is dat Chablis. Chardonnay, de druif waarvan Chablis wordt gemaakt, weet namelijk als geen ander het beste uit het klimaat en vooral de bodem te halen. Die bodem stond miljoenen jaren geleden nog onder water. Waar nu druivenstokken staan, krioelde het ooit van oesters en andere schelpdieren. De binnenzee verdween, fossielen bleven achter en die geven nu mineralen af aan de kalkrijke gronden. In het relatief koele klimaat profiteert de druif volop van de rijke bodem en beloont dat met een heerlijke wijn met een kenmerkende mineraliteit en een fris zuurtje. Chablis, de wijn in dit geval, wordt daarom ook wel oesterwater genoemd.
Zoals al gemeld, kent Chablis een eigen classificatiesysteem, met van hoog naar laag:
- Chablis Grand Cru
- Chablis Premier Cru
- Chablis
- Petit Chablis
Beautiful Beaujolais
We brouwen een end aan de lange lijst met regels en uitzonderingen met uitleg over Beaujolais, de vreemde eend in de bijt. Hoewel daar wel eens anders over wordt geoordeeld, behoort Beaujolais toch echt tot Bourgogne. Het is het meest zuidelijke puntje van de 220 kilometer lange streek, waar alles anders is. Te beginnen met de druif. In het rood is Pinot Noir heer en meester in Bourgogne. In Beaujolais regeert Gamay. Niet op een bodem van met name kalksteen, mergel en klei zoals elders in Bourgogne, maar op een bodem van graniet. De wijnen zijn van ‘hoog naar laag’ onderverdeeld in drie classificaties:
- Beaujolais Cru
- Beaujolais Village
- Beaujolais Nouveau
Beaujolais op weg naar Premier Cru
Geen Grand Cru of Premier Cru in Beaujolais dus, al wordt er al jaren gewerkt om ook hier een Premier Cru-status in het leven te roepen voor de categorie ‘uitzonderlijke Beaujolais’. De top tien wordt nu aangevoerd door ‘gewone’ Crus, maar die worden onvoldoende van elkaar onderscheiden, is de theorie. Om de gedachte daarachter te begrijpen, moeten we terug in de tijd. Vele eeuwen geleden brachten monniken de hele Bourgogne, inclusief Beaujolais, in kaart. Zij onderscheidden toen al meer dan honderd verschillende regio’s en climats: percelen die heel precies zijn afgebakend op basis van geologische en klimatologische omstandigheden. Bourgogne telt er maar liefst 1247 met elk zijn specifieke eigenschappen. En ja, dat betekent dat een wijn gemaakt van druiven van het ene perceel heel anders kan smaken dan de wijn aan de andere kant van het muurtje.
Het monnikenwerk, de lijst met de climats van Bourgogne, werd in 1930 officieel erkend. Helaas niet die van Beaujolais, het rapport over dat gebied was in een lade blijven liggen. Een aantal wijnboeren wil alsnog werk maken van dat vergeten rapport. De beste climats uit de tien Beaujolais Cru dorpen moeten de classificatie Premier Cru krijgen. Neem bijvoorbeeld Moulin-à-Vent, een van de noordelijkst gelegen dorpen in Beaujolais en de hoogst gewaardeerde van de tien Crus in de regio. Het dorp telt meer dan 600 hectare wijngaarden en kan volgens de ambitieuze wijnboeren worden opgedeeld in 60 verschillende climats. Slechts een klein deel hiervan zal in aanmerking komen voor het predicaat Premier Cru. Voordat het zo ver is, moet er nog heel wat water door de Rijn lopen en klare wijn worden geschonken. Daarom: wordt vervolgd…